فهرست مطالب
عنوان صفحه
پیشگفتار ...................................................................................................................... 5
مقدمه نویسنده .......................................................................................................... 7
فصل اول: مبانی قرض‌الحسنه و بررسی سیر تطور قوانین و مقررات ..... 15
مقدمه .............................................................................................................................. 17
1-1- مقایسه نهادهای فعال در حوزه قرض‌الحسنه ...................................................... 22
2-1- مقایسه نهادهای فعال در حوزه قرض‌الحسنه از حیث فعالیت‌های بانکی ........... 22
3-1- سپرده قرض‌الحسنه جاری ................................................................................... 24
4-1- سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز ............................................................................... 25
5-1- سپرده قرض‌الحسنه در قالب وجوه اداره شده ...................................................... 25
6-1- نحوه پذیرش و بررسی تقاضای تسهیلات قرض‌الحسنه .................................... 26
7-1- انواع صندوق‌های قرض‌الحسنه ........................................................................... 27
8-1- سیر قوانین و مقررات مربوط به صندوق‌های قرض‌الحسنه ................................ 31
9-1- آمار صندوق‌های قرض‌الحسنه ............................................................................ 37
10-1- قوانین، مقررات، دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های صندوق‌های قرض‌الحسنه ..... 39
11-1- مقررات مبارزه با پولشویی درخصوص صندوق¬های قرض¬الحسنه .................... 44
12-1- نتیجه‌گیری ........................................................................................................ 51
فصل دوم: ابعاد فقهی و حقوقی قرض¬الحسنه و خلاصه¬ای بر منابع موجود داخلی ............................................................................................................................ 53
مقدمه .............................................................................................................................. 55
1-2- مبانی فقهی قرض‌الحسنه ....................................................................................... 55
عنوان صفحه
2-2- بررسی مفهوم قرض‌الحسنه در قرآن و سنت، تفاوت آن با ربا و سایر معاملات مالی .... 56
3-2- جایگاه حقوقی قرض‌الحسنه در ایران .................................................................. 61
4-2- نگاهی به پژوهش‌ها و مکتوبات موجود درخصوص قرض‌الحسنه ...................... 63
5-2- نتیجه‌گیری ........................................................................................................... 66
فصل سوم: کارمزد قرض¬الحسنه و وجه التزام تأخیر تأدیه دین .............. 69
مقدمه .............................................................................................................................. 71
1-3- نحوه محاسبه کارمزد ........................................................................................... 73
2-3- محاسبه کارمزد و اقساط قرض‌الحسنه براساس بخشنامه شماره 23394/88 مورخ 06/11/1388 ............................................................................................. 73
3-3- محاسبه کارمزد قرض‌الحسنه براساس بخشنامه شماره نب/408/59 مورخ 08/02/1365 ....................................................................................................... 74
4-3- نرخ کارمزد دریافتی قرض‌الحسنه براساس بخشنامه شماره نب/7244 مورخ 24/9/1375 ......................................................................................................... 75
5-3- نحوه دریافت کارمزد قرض‌الحسنه از محل وجوه اداره شده براساس بخشنامه شماره نب/2990/21 مورخ 08/07/1363 ........................................................... 75
6-3- نحوه دریافت کارمزد از محل وجوه اداره شده براساس بخشنامه شماره مب/593 مورخ 27/04/1383 ............................................................................................. 76
7-3- تقسیط و وصول کارمزد قرض‌الحسنه اعطایی براساس بخشنامه شماره 233294/88 مورخ 06/10/1388 ............................................................................................. 76
8-3- وجه التزام تأخیر تأدیه دِین .................................................................................. 79
9-3- ابلاغ فرم یکنواخت قرارداد قرض‌الحسنه براساس بخشنامه شماره 346055/93 مورخ 23/12/1393 ............................................................................................. 80
10-3- نتیجه‌گیری ........................................................................................................ 80
فصل چهارم: فرایند مجوز صندوق قرض‌الحسنه .......................................... 83
عنوان صفحه
مقدمه .............................................................................................................................. 85
1-4- ضرورت اخذ مجوز صندوق‌های قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای از بانک مرکزی ...... 86
2-4- مبانی قانونی اخذ مجوز فعالیت صندوق قرض‌الحسنه ......................................... 87
3-4- استعلام‌های بین دستگاهی .................................................................................. 88
4-4- متقاضیان اخذ مجوزهای تأسیس و فعالیت صندوق قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای .. 88
5-4- مدارک مورد نیاز در مراحل اول، دوم و سوم فرایند صدور مجوزهای تأسیس و فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای (وفق دستورالعمل سال 1401) ....... 93
6-4- صدور مجوز تأسیس صندوق قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای (وفق دستورالعمل سال 1401) .. 96
7-4- صدور مجوز فعالیت صندوق قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای (وفق دستورالعمل سال 1401) .... 97
8-4- متقاضیان اخذ مجوز فعالیت صندوق قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای تطبیقی ............ 97
9-4- مدارک مورد نیاز در مراحل اول، دوم و سوم فرایند صدور تأییدیه ثبت تغییرات و مجوز فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای ...................................... 103
10-4- صدور تأییدیه ثبت تغییرات صندوق قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای (وفق دستورالعمل سال 1401) ....................................................................................................... 105
11-4- فرایند رسیدگی به درخواست واصل شده از درگاه ملی مجوزها ....................... 106
12-4- صدور مجوز فعالیت صندوق قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای تطبیقی (وفق دستورالعمل سال 1401) ....................................................................................................... 107
13-4- نتیجه‌گیری ........................................................................................................ 107
فصل پنجم: نحوه حسابداری عملیات قرض‌الحسنه؛ مثال‌های کاربردی ..... 109
مقدمه .............................................................................................................................. 111
1-5- سرفصل حساب‌های خلاصه دفترکل صندوق‌های قرض‌الحسنه ....................... 112
2-5- نمونه تراز آزمایشی حساب‌های کل صندوق ....................................................... 112
3-5- نمونه بخش حقوق صاحبان سهام صندوق .......................................................... 114
4-5- نمونه خلاصه مانده وام‌های پرداختی صندوق در سرفصل‌های مختلف ............. 114
عنوان صفحه
5-5- نمونه محاسبه مجموع سپرده‌های اشخاص در مقطع زمانی ............................... 115
6-5- نمونه محاسبه وجوه نقد و شبه‌نقد صندوق .......................................................... 116
7-5- محاسبه نسبت وجوه نقد و شبه‌نقد به مجموع سپرده‌های اشخاص ................... 117
8-5- نمونه وضعیت منابع صندوق ................................................................................ 118
9-5- معیارهای انتخاب حسابرس مستقل و بازرس قانونی صندوق‌های قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای بزرگ و متوسط ................................................................................ 119
10-5- شرایط و فرایند تغییر حسابرس .......................................................................... 121
11-5- نتیجه‌گیری ........................................................................................................ 125
فصل ششم: آشنایی با سامانه نظارتی شفق و نرم‌افزارهای موجود در بازار برای صندوق‌های قرض‌الحسنه ........................................ 127
مقدمه .............................................................................................................................. 129
1-6- سامانه شفق .......................................................................................................... 129
2-6- فهرست نرم‌افزارهای صندوق‌های قرض‌الحسنه در کشور .................................. 134
3-6- نتیجه‌گیری ........................................................................................................... 139
فصل هفتم: تخلفات احصا شده صندوق¬های قرض¬الحسنه ........................ 141
مقدمه .............................................................................................................................. 143
1-7- نمونه تخلفات صندوق‌های قرض‌الحسنه ............................................................ 143
2-7- راهکارهای پیشگیرانه در مقابل تخلفات احتمالی صندوق‌های قرض‌الحسنه ..... 151
3-7- نتیجه‌گیری ........................................................................................................... 153
فصل هشتم: پرسش¬ها و پاسخ¬ها .......................................................................... 155
مقدمه .............................................................................................................................. 157
1-8- پرسش‌ها و پاسخ‌های مبتنی بر قوانین و مقررات ابلاغی برای صندوق‌های قرض‌الحسنه تا پایان سال 1403 و پیش از ابلاغ دستورالعمل مصوب مورخ 23/11/1403 و ابلاغ 25 فروردین 1404 می¬باشد ............................................. 157
عنوان صفحه
2-8- نتیجه‌گیری ........................................................................................................... 179
فصل نهم: فرصت‌ها، چالش‌ها و توصیه‌های کاربردی ...................................... 181
مقدمه .............................................................................................................................. 183
1-9- فرصت‌های صندوق‌های قرض‌الحسنه ................................................................ 183
1-1-9- حمایت از قشرهای کم درآمد، کاهش فقر و کمک به توسعه اقتصادی ......... 185
2-1-9- استفاده از فناوری‌های جدید ........................................................................... 185
3-1-9- همکاری با دولت و سازمان‌های بین‌المللی یا حمایت‌های دولتی و قانونی .... 186
4-1-9- تشویق به پس‌انداز و مدیریت مالی ................................................................ 187
5-1-9- ایجاد حس مسئولیت‌پذیری و اعتماد متقابل .................................................. 187
2-9- چالش‌های صندوق‌های قرض‌الحسنه در ایران ................................................... 187
1-2-9- مدیریت منابع مالی .......................................................................................... 187
2-2-9- شفافیت و حسابرسی ....................................................................................... 188
3-2-9- قوانین و مقررات .............................................................................................. 188
4-2-9- فقدان آموزش و آگاهی ................................................................................... 190
5-2-9- عدم دسترسی به منابع بین‌المللی .................................................................... 191
6-2-9- اوضاع اقتصادی ............................................................................................... 191
3-9- راهکارهای پیش¬رو ............................................................................................... 191
1-3-9- افزایش شفافیت و حسابرسی .......................................................................... 191
2-3-9- استفاده از فناوری‌های جدید ........................................................................... 192
3-3-9- همکاری با دولت و نهادهای عمومی .............................................................. 192
4-3-9- آموزش و توانمندسازی مدیران صندوق‌ها ...................................................... 192
5-3-9- جذب منابع بین‌المللی ...................................................................................... 192
4-9- نتیجه‌گیری ........................................................................................................... 193
منابع و مآخذ ............................................................................................................... 195
پیوست¬ها ...................................................................................................................... 199