اصول بانکداری (جلد دوم)

عنوان صفحه
پیشگفتار ................................................................................................................................... 5
مقدمه مترجم ........................................................................................................................... 7
پیشگفتار نویسنده ................................................................................................................. 9
بخش سوم: مدیریت ریسک نقدینگی بانک
فصل یازدهم: اصول مدیریت نقدینگی بانک ............................................................... 41
چکیده .......................................................................................................................................... 43
1-11- نقدینگی بانکی ............................................................................................................... 44
2-11- عناصر مدیریت ریسک نقدینگی .................................................................................... 46
1-2-11- اصول بانکداری: کفایت نقدینگی .............................................................................. 48
2-2-11- بانکداری پایدار: ده اصل مدیریت ریسک نقدینگی بانکی ........................................ 49
3-11- بیانیه سیاست نقدینگی بانک ......................................................................................... 57
4-11- بیانیه سیاست نقدینگی ................................................................................................... 58
5-11- سیاست وام‌دهی درون‌گروهی ........................................................................................ 62
6-11-پیشینه (زمینه) .................................................................................................................. 63
7-11- سیاست و حکمرانی ........................................................................................................ 64
8-11- سپر دارایی نقد ................................................................................................................ 65
9-11- ترکیب و اندازه (LAB) .................................................................................................. 71
10-11- اوراق بهادار در (LAB) ............................................................................................... 74
11-11- محاسبه اندازه نمونه پرتفوی (LAB) .......................................................................... 75
12-11- تخصیص هزینه (LAB) ............................................................................................. 76
13-11- مدیریت نقدینگی و وثیقه ............................................................................................ 79
1-13-11- مدیریت وثیقه .......................................................................................................... 79
2-13-11- سازمان وثیقه ........................................................................................................... 80
عنوان صفحه
14-11- طرح تأمین مالی احتیاطی ............................................................................................ 81
15-11- تنظیم طرح تأمین مالی احتیاطی (CFP) .................................................................... 82
16-11- منابع مالی جایگزین ..................................................................................................... 85
17-11- خلاصه فصل ............................................................................................................... 86
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 88
فصل دوازدهم: معیارهای ریسک نقدینگی .................................................................... 91
چکیده .......................................................................................................................................... 93
1-12- دو معیار کلیدی نقدینگی ................................................................................................ 94
2-12- نسبت وام به سپرده (LTD یا LDR) ........................................................................... 95
3-12- روزهای بقاء (SD) .......................................................................................................... 96
4-12- معیارهای نقدینگی بازل ................................................................................................. 97
5-12- نسبت پوشش نقدینگی.................................................................................................... 99
6-12- نسبت خالص تأمین مالی پایدار ..................................................................................... 103
7-12- خلاصه فصل .................................................................................................................. 108
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 109
فصل سیزدهم: گزارش ریسک نقدینگی ....................................................................... 11
چکیده .......................................................................................................................................... 113
1-13- گزارش ریسک نقدینگی ................................................................................................. 113
2-13- گزارش ناظر .................................................................................................................... 115
3-13- خلاصه فصل .................................................................................................................. 119
فصل چهاردهم: قیمت‌گذاری انتقال وجوه بانکی ......................................................... 121
چکیده .......................................................................................................................................... 123
1-14- مفهوم قیمت‌گذاری انتقال وجوه .................................................................................... 126
1-1-14- ایده تأمین مالی تطبیق داده شده .............................................................................. 126
2-14- تعریف (FTP) ................................................................................................................ 128
3-14- (FTP) به‌عنوان ابزاری برای قیمت‌گذاری محصول ..................................................... 133
4-14- (FTP) به‌عنوان ابزاری برای مدیریت سود ................................................................... 134
14-5- (FTP) به‌عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک ............................................................... 135
6-14- توسعه قیمت‌گذاری انتقال وجوه .................................................................................... 137
عنوان صفحه
1-6-14- (FTP) نرخ بهره کلاسیک ....................................................................................... 137
7-14- پیدایش (FTP) نقدینگی .............................................................................................. 137
8-14- چالش‌های آینده ............................................................................................................. 138
9-14- قیمت‌گذاری نقدینگی ..................................................................................................... 138
10-14- مفهوم عبارت جایزه نقدینگی ...................................................................................... 139
11-14- جایگزین‌های جایزه نقدینگی تأمین مالی .................................................................... 144
12-14- الگوی سیاست قیمت‌گذاری انتقال وجوه .................................................................... 147
13-14- خلاصه فصل ............................................................................................................... 149
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 150
بخش چهارم: استراتژی بانک و حاکمیت
فصل پانزدهم: استراتژی بانک ......................................................................................... 155
چکیده .......................................................................................................................................... 157
1-15- ورودی‌ها و جایگاه .......................................................................................................... 158
2-15- فرآیند برنامه‌ریزی استراتژیک ........................................................................................ 160
1-2-15- مرحله 1 ..................................................................................................................... 161
2-2-15- مرحله 2 ..................................................................................................................... 162
3-2-15- مرحله 3 ..................................................................................................................... 163
4-2-15- مرحله 4 ..................................................................................................................... 163
3-15- ملاحظات در تدوین استراتژی ....................................................................................... 165
4-15- استراتژی و مدل کسب‌وکار بانک .................................................................................. 169
5-15- اهداف جهانی ................................................................................................................. 170
6-15- استراتژی بانک ............................................................................................................... 172
7-15- چرخه تنظیم استراتژی بانک .......................................................................................... 177
1-7-15- قبل از بحران ........................................................................................................... 177
2-7-15- پس از بحران ............................................................................................................. 178
8-15- تنظیم استراتژی: بانکداری پایدار در طول چرخه ........................................................... 179
9-15- مدیریت سرمایه به‌عنوان بخشی از برنامه استراتژیک ................................................... 181
10-15- عناصر متداول برنامه استراتژیک بانک ........................................................................ 183
1-10-15- اهداف ...................................................................................................................... 183
عنوان صفحه
2-10-15- مالی ......................................................................................................................... 184
3-10-15- مشتریان و محیط رقابتی ........................................................................................ 184
4-10-15- ظرفیت و قابلیت‌های تجاری .................................................................................. 185
5-10-15- مهارت‌ها و افراد ...................................................................................................... 185
11-15- شاخص‌ها و اهداف مالی کلیدی (KPI) ...................................................................... 186
12-15- استراتژی به‌عنوان یک فرآیند پویا ............................................................................... 187
13-15- ارزیابی برنامه استراتژی (راهبردی) ............................................................................. 189
14-15- نتیجه‌گیری ................................................................................................................... 190
15-15- خلاصه فصل ............................................................................................................... 191
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 193
فصل شانزدهم: استراتژی بانک: مدیریت سرمایه و تأمین مالی .......................... 195
چکیده .......................................................................................................................................... 197
1-16- رفتار سرمایه بانکی کتاب درسی .................................................................................... 198
2-16- سیاست مدیریت سرمایه ................................................................................................. 199
3-16- مدیریت سرمایه .............................................................................................................. 201
4-16- اهداف سرمایه ................................................................................................................. 201
5-16- دارایی‌های موزون به ریسک ......................................................................................... 201
6-16- فرآیند تأیید سرمایه ........................................................................................................ 202
7-16- تجدید ساختار کسب‌وکار ................................................................................................ 202
8-16- پاداش سود خط کسب‌وکار ............................................................................................. 202
9-16- مدیریت منابع سرمایه ..................................................................................................... 202
10-16- تخصیص سرمایه ......................................................................................................... 203
11-16- معیارهای عملکرد ........................................................................................................ 203
12-16- مدیریت ریسک اعتباری پورتفولیو ............................................................................... 204
13-16- محک زدن با بازار ........................................................................................................ 204
14-16- معیارهای مقایسه ......................................................................................................... 205
15-16- مقایسه مؤسسات رتبه‌بندی ......................................................................................... 207
16-16- معیارهای مودیز ............................................................................................................ 207
17-16- معیارهای استاندارد و پورز ............................................................................................ 209
عنوان صفحه
18-16- معیارهای فیچ ............................................................................................................... 210
19-16- استراتژی هماهنگ مدیریت سرمایه و نقدینگی .......................................................... 210
20-16- مسائل مدیریت سرمایه: سطح استراتژی ..................................................................... 210
21-16- مسائل مدیریت سرمایه: سطح تاکتیکی ...................................................................... 211
22-16- استراتژی مدیریت نقدینگی ......................................................................................... 212
23-16- مدیریت سرمایه: ابزارهای سرمایه ............................................................................... 214
24-16- استراتژی مدیریت سرمایه ............................................................................................ 216
16-25- خلاصه فصل ............................................................................................................... 217
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 219
فصل هفدهم: اصول حاکمیت شرکتی ............................................................................. 221
چکیده .......................................................................................................................................... 223
1-17- حاکمیت شرکتی مؤثر بانک: نتیجه‌گیری از سقوط بانک در سال 2008 ...................... 224
2-17- ادبیات مرتبط .................................................................................................................. 225
3-17- چهارچوب حاکمیت شرکتی یک بانک متعارف .............................................................. 227
4-17- ساختار و نقش هیئت‌مدیره ............................................................................................. 229
5-17- اهداف هیئت‌مدیره و مدیریت ارشد ................................................................................ 230
6-17- مشاهدات بازار ................................................................................................................ 233
7-17- بانک‌های انگلستان ........................................................................................................ 234
8-17- شرکت نُورتِرن راک ........................................................................................................ 234
9-17- شرکت (HBOS) ........................................................................................................... 236
10-17- انجمن ساختمانی دانفرملاین ....................................................................................... 238
11-17- بانک‌های بین‌المللی ..................................................................................................... 241
1-11-17- (UBS AG) ............................................................................................................ 241
2-11-17- بانک (NV KBC) ................................................................................................. 242
3-11-17- لمن برادرز ............................................................................................................... 244
12-17- نتیجه‌گیری ................................................................................................................... 246
13-17- توصیه‌های سیاستی ..................................................................................................... 248
14-17- ساختار مدیریت ............................................................................................................ 250
عنوان صفحه
15-17- حاکمیت و بانکداری پایدار ........................................................................................... 255
16-17- خلاصه فصل ............................................................................................................... 255
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 257
بخش پنجم: اصول مدیریت ریسک و مقررات
فصل هجدهم: چهارچوب مدیریت ریسک..................................................................... 263
چکیده .......................................................................................................................................... 265
18-1- منابع در معرض ریسک در بانکداری ............................................................................. 265
18-2- ریسک‌های اصلی بانک ................................................................................................. 266
18-3- ریسک اعتباری ............................................................................................................... 267
18-4- ریسک بازار ..................................................................................................................... 267
18-5- ریسک نقدینگی ............................................................................................................. 269
18-6- مدل ریسک .................................................................................................................... 270
18-7- ریسک عملیات ............................................................................................................... 270
18-8- مدیریت ریسک و استراتژی در سطح کلان .................................................................. 271
18-9- تنظیم نمایه رسمی ریسک و بازده ................................................................................. 271
18-10- نرخ‌های بازده هدف ..................................................................................................... 273
18-11- مدیریت ریسک پویا ..................................................................................................... 274
18-12- قالب چهارچوب مدیریت ریسک .................................................................................. 275
18-13- استراتژی ریسک .......................................................................................................... 276
18-14- چهارچوب مدیریت ریسک ........................................................................................... 276
18-15- حاکمیت ریسک ........................................................................................................... 279
18-16- چهار خط دفاعی ........................................................................................................... 280
18-16-1- خط 1 دفاعی ........................................................................................................... 281
18-16-2- خط 2 دفاعی ........................................................................................................... 281
18-16-3- خط دفاعی 3 و 4 .................................................................................................... 282
18-17- چهارچوب مدیریت ترازنامه .......................................................................................... 282
18-17-1- کمیته اجرایی (Exco) ............................................................................................ 282
18-17-2- کمیته دارایی- بدهی (ALCO) ............................................................................. 283
عنوان صفحه
18-17-3- سیاست‌های مربوط به مدیریت ریسک سرمایه، اعتبار و نقدینگی ......................... 283
18-18- چهارچوب اشتهای ریسک ........................................................................................... 284
18-19- سیاست‌ها، پروتکل‌ها و روش‌ها ................................................................................... 286
18-20- طبقه‌بندی ریسک، ثبت ریسک و ارزیابی ریسک یکپارچه ......................................... 286
18-21- ثبت ریسک .................................................................................................................. 289
18-22- ده ریسک برتر ............................................................................................................. 291
18-23- چهارچوب آزمون بحران (استرس) ............................................................................... 291
18-24- گزارش ریسک ............................................................................................................. 292
18-25- پیوند به (ICAAP)، (ILAAP)، برنامه بهبود و بسته حل‌وفصل (گزیر) ................... 293
18-26- شاخص‌ها و معیارهای ریسک ..................................................................................... 295
18-27- شاخص‌های اصلی ریسک ........................................................................................... 296
18-28- شاخص‌های کلیدی ریسک ردیف 2 ........................................................................... 296
18-29- معیارها و شاخص‌های ریسک حمایتی ردیف 3 .......................................................... 296
18-30- شاخص‌های هشدار اولیه یا زودهنگام‌ ......................................................................... 297
18-31- شاخص‌های کلیدی عملکرد ........................................................................................ 298
18-32- ساخت شاخص‌های کلیدی ریسک (KRI) ................................................................. 299
18-33- عملکرد شاخص‌های کلیدی ریسک ............................................................................ 299
34-18- فرآیند تشدید: اقدام در صورت نقض سطح شاخص‌های کلیدی ریسک (KRI) ....... 300
35-18- سطوح ماشه و عمل بیانیه اشتهای ریسک (RAS) .................................................... 300
1-35-18- (KRI) نارنجی ........................................................................................................ 300
2-35-18- (KRI) قرمز ............................................................................................................ 300
36-18- شاخص‌های طرح بهبود ............................................................................................... 302
37-18- بیانیه اشتهای ریسک (RAS) ..................................................................................... 303
38-18- نقدینگی و تأمین مالی ................................................................................................. 303
39-18- سرمایه .......................................................................................................................... 304
40-18- اعتبار ............................................................................................................................ 304
41-18- ریسک نظارتی، رفتاری و تطبیق ................................................................................. 306
42-18- انعطاف‌پذیری عملیاتی و ریسک عملیاتی ................................................................... 306
عنوان صفحه
43-18- ریسک بازار .................................................................................................................. 307
44-18- ریسک استراتژیک ....................................................................................................... 307
45-18- صاحبان استانداردهای ریسک محتاطانه و سیاست ..................................................... 307
46-18- مثالی از بیانیه اشتهای ریسک (RAS) در سطح هیئت‌مدیره ..................................... 308
47-18- کلمه پایانی ................................................................................................................... 311
48-18- خلاصه فصل ............................................................................................................... 311
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 313
فصل نوزدهم: ارزیابی ریسک اعتباری و اصول گزارشگری ........................................ 315
چکیده .......................................................................................................................................... 317
19-1- محرک‌های ریسک اعتباری .......................................................................................... 317
19-2- پارامترهای مدل‌های ریسک اعتباری ............................................................................ 318
19-3- رتبه‌بندی اعتباری ........................................................................................................... 320
19-4- همبستگی ....................................................................................................................... 322
19-5- گزارش ریسک اعتباری پورتفولیو .................................................................................. 322
19-6- گزارش پرتفولیو .............................................................................................................. 323
19-7- سرمایه و بازده دارایی ..................................................................................................... 323
19-8- گزارش ریسک پورتفولیو ................................................................................................ 329
19-9- گزارش پارامترهای ریسک ............................................................................................. 329
19-10- ارزیابی پورتفولیو ........................................................................................................... 333
19-11- سیاست ریسک ............................................................................................................. 336
19-12- بیانیه سیاستی دفتر بانکی ............................................................................................ 336
19-13- گزارش ریسک خط محصول ....................................................................................... 338
19-14- گزارش ریسک پرتفولیوی اوراق قرضه ....................................................................... 338
19-15- خلاصه گزارش‌های ریسک مدیریتی .......................................................................... 339
19-16- گزارش خط کسب‌وکار ................................................................................................. 345
19-17- خلاصه فصل ............................................................................................................... 348
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 349
فصل بیستم: آزمون بحران، (ICAAP)، (ILAAP) و آزمون بحران (استرس) معکوس .. 351
عنوان صفحه
چکیده .......................................................................................................................................... 353
20-1- سیاست آزمون بحران (استرس) ..................................................................................... 353
20-2- سند سیاستی تحلیل سناریو و بحران (استرس) ............................................................. 356
20-3- نمونه نتایج آزمون بحران (استرس) ............................................................................... 361
20-4- تجزیه‌وتحلیل سناریو: گزارش آزمون بحران (استرس) رکود اقتصادی ......................... 365
20-5- گزارش‌های آزمون بحران (استرس) نقدینگی ............................................................... 368
20-6- فرآیند ارزیابی کفایت سرمایه داخلی (ICAAP) ........................................................... 371
20-6-1- (ICAAP) فرآیند به‌هم مرتبط: آغاز تا پایان ........................................................... 371
20-6-2- تاریخ آغاز ترازنامه ..................................................................................................... 372
20-6-3- ارزیابی ریسک‌های اساسی ........................................................................................ 372
20-6-4- انتخاب سناریوهای بحران (استرس) ......................................................................... 373
20-6-5- مدلسازی (ICAAP) و کاهش ریسک ..................................................................... 374
20-6-6- اجزای فرآیند ارزیابی کفایت سرمایه داخلی (ICAAP) ........................................... 374
20-6-7- مزایای تجاری فرآیند ارزیابی کفایت سرمایه داخلی (ICAAP) .............................. 376
20-6-8- فرآیند بررسی و ارزیابی نظارتی (SREP) ................................................................. 378
20-6-9- دستورالعمل سرمایه فردی و سپر 2B ستون ناظر .................................................... 379
20-7- مسائل عملی و بهترین روش آماده‌سازی (ICAAP) .................................................... 379
20-8- ارزیابی کفایت نقدینگی داخلی (ILAAP) .................................................................... 383
20-8-1- آزمون بحران (استرس) نقدینگی .............................................................................. 383
20-8-2- موجودی .................................................................................................................... 383
20-8-3- سناریوهای بحران (استرس) ..................................................................................... 383
20-8-4- خروجی ...................................................................................................................... 385
5-8-20- بررسی ........................................................................................................................ 386
20-8-6- پیش‌نویس (ILAAP) ............................................................................................... 390
20-9- فرآیند بررسی و ارزیابی نظارت بر نقدینگی (L-SREP) .............................................. 390
20-10- راهنمای نقدینگی فردی .............................................................................................. 392
20-11- آزمون بحران (استرس) معکوس: تعریف، رویکرد و ارتباط ......................................... 392
20-11-1- رویکرد ..................................................................................................................... 393
عنوان صفحه
20-12- ارتباط با مدیریت ریسک بانک .................................................................................... 395
20-13- خلاصه فصل ............................................................................................................... 398
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 399
فصل بیست و یکم: برنامه‌ریزی بهبود و حل‌وفصل یا فیصله (گزیر) .................... 401
چکیده .......................................................................................................................................... 403
21-1- برنامه‌ریزی بهبود و برنامه‌ریزی حل‌وفصل (گزیر) ........................................................ 403
21-2- برنامه‌ریزی بهبود و حل‌وفصل (RRP) چیست؟ ........................................................... 404
21-3- ویژگی‌های کلیدی چهارچوب (RRP) ........................................................................... 405
21-4- سیستم‌ها و قدرت‌ها ....................................................................................................... 408
21-5- رویکرد اروپایی ............................................................................................................... 408
21-6- رویکرد ایالات متحده ..................................................................................................... 410
21-7- فرآیند نجات‌بخشیِ داخلی .............................................................................................. 411
21-8- توضیح ابزارهای حل‌وفصل به‌صورت عددی ................................................................. 412
21-9- اهمیت ساختارهای سرمایه و سرمایه جذب‌کننده زیان ................................................. 413
21-10- نتیجه‌گیری ................................................................................................................... 414
21-10-1- ناظر ......................................................................................................................... 415
21-10-2- بانک ........................................................................................................................ 415
21-11- خلاصه فصل ............................................................................................................... 415
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 416
فصل بیست و دوم: بانکداری پایدار و مدیریت ریسک تغییرات آب‌وهوا ........... 417
چکیده .......................................................................................................................................... 419
22-1- بانکداری پایدار و بانکداری سبز ..................................................................................... 419
22-2- اصول بانکداری سبز ....................................................................................................... 420
3-22- بانکداری سبز و مدیریت ریسک .................................................................................... 425
4-22- یک چهارچوب (ESG) .................................................................................................. 427
5-22- مدیریت ریسک تغییر آب‌وهوا ........................................................................................ 428
6-22- تأثیر بر مدل عملیاتی ..................................................................................................... 431
7-22- محرک‌های نظارتی: تصویری از اداره مقررات احتیاطی بریتانیا انگلستان .................... 431
عنوان صفحه
8-22- الگوی سیاستی ............................................................................................................... 433
9-22- خلاصه فصل .................................................................................................................. 436
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 437
فصل بیست و سوم: مطالعات موردی: تحلیل، حل مسئله و تصمیم‌گیری ........... 439
چکیده .......................................................................................................................................... 441
1-23- مشاوره منسجم و حل مسئله: مطالعات موردی ............................................................ 442
2-23- مطالعه موردی 1: حل فرآیند ساخت منحنی بازده داخلی ............................................. 442
1-2-23- بانک یکپارچه چندملیتی بریتانیا ............................................................................... 442
3-23- مطالعه موردی 2: اجرای فرآیند قیمت‌گذاری انتقال وجوه داخلی (FTP) مناسب برای هدف .. 444
4-23- مطالعه موردی 3: ترکیب تأمین مالی خانه معاملات اوراق بهادار و اجرای گزارش ............. 450
5-23- مطالعه موردی 4: بهبود چهارچوب حاکمیت (ALCO) ................................................ 454
1-5-23- مؤسسه بانکداری جامع یکپارچه جهانی اروپایی ....................................................... 454
6-23- مطالعه موردی 5: بهبود کارایی پوشش ریسک در دفتر بانکی (IRRBB) .................. 457
1-6-23- گروه بانکداری تجاری اروپا ...................................................................................... 457
7-23- مطالعه موردی 6: استراتژی سپرده‌گذاری ..................................................................... 463
1-7-23- گروه بانکداری تجاری اروپایی .................................................................................. 463
8-23- مطالعه موردی 7: استراتژیک سطح بالای بررسی بانک .............................................. 467
9-23- مطالعات موردی: اظهارات پایانی ................................................................................... 468
فصل بیست و چهارم: همه چیز تغییر می‌کند و هیچ چیز تغییر نمی‌کند: گزیده‌هایی از یک اثر ماندگار ........................................................................ 473
چکیده .......................................................................................................................................... 475
1-24- اصول اصلی بانکداری .................................................................................................... 477
24-1-1- فصل: پیشگفتار ......................................................................................................... 477
24-1-2- فصل: وظایف مدیر .................................................................................................... 477
24-2- ترازنامه همه‌چیز است .................................................................................................... 478
24-2-1- فصل: تصدیق (گواهی) یک ترازنامه ........................................................................ 478
24-2-2- فصل: امورمالی بانکی ................................................................................................ 478
24-3- شهرت به‌عنوان یک فروشگاه امن ارزش ...................................................................... 479
عنوان صفحه
24-3-1- فصل: سپرده‌ها و اجراها ............................................................................................ 479
24-4- نرخ بهره ......................................................................................................................... 480
24-4-1- فصل: نرخ بهره و تنزیل ............................................................................................ 480
24-5- سپر دارایی‌های نقد با کیفیت بالا (HQLA) ................................................................ 480
24-5-1- فصل: تسهیلات (وام‌ها) ............................................................................................ 480
24-6- سپر اصلی محافظت از سرمایه ....................................................................................... 481
24-6-1- فصل: سایر ................................................................................................................ 481
24-7- استانداردهای حاکمیت شرکتی ...................................................................................... 481
24-7-1- فصل: اداره ................................................................................................................. 481
24-8- رهنمودهای بازل آکسبوروخ ........................................................................................... 481
24-8-1- فصل: چشم‌انداز آینده ................................................................................................ 481
24-9- خلاصه فصل .................................................................................................................. 482
منابع و مآخذ ................................................................................................................................. 483
بخش ششم: راهنمای وب سایت همراه
فصل بیست و پنجم: نرم‌افزاهای کاربردی، الگوهای سیاستی و مدل‌های صفحه گسترده (اکسل) ........................................................................ 489
1-25- فایل‌های فصل‌ها ........................................................................................................... 491
2-25- کلام آخر ........................................................................................................................ 500
اصطلاحات ............................................................................................................................... 503
لغت‌نامه ..................................................................................................................................... 510